Hoe je zorgt dat je bijdraagt aan een echte duurzame transitie (2024)

En niet stiekem het oude systeem in stand houdt

Vorigeweekvolgde ik de eerste twee delen vande‘Transitiemaker Academy’. Het iseen training over transitiekunde en transitiemanagementdie ik ontwikkelde samen metSustainableMotionen Drift en diewordt verzorgddoordie laatste.In dit blog deel ik mijn grootste inzicht uit de training tot nu toe: zorg dat je bijdraagt aan radicale verduurzaming, en niet stiekem aan het in stand houden van de gevestigde orde.

Inzicht in hoe duurzame transities tot stand komenheeft mij altijd geboeid. En daarom volg ik met veel plezier de Transitiemaker Academy. Dit thema is nu extra actueel tijdens de coronacrisis. Crises zijn namelijkmomenten waarop verhoudingenin een systeemopnieuw bepaald kunnen worden.Waarin systemische problemen in de maatschappijvolkomenworden blootgelegd(zoals onnodig vliegen), en waarin innovatieve oplossingen de ruimte krijgen of spontaan ontstaan(zoals 100% thuiswerken).

De crux zit ‘min het kunnen onderscheiden van het ‘optimaliseren van oude systemen’ of het ‘bijdragen aan nieuwe systemen’.Wanneer een organisatie mij vraagt om een duurzaamheidsstrategie op te stellen,wil ik eerstbepalen of hun werkwijze écht bijdraagt aan de duurzame transitie.Of dat de gevestigde orde ‘oude’ systemen wil optimaliseren (onder de naam verduurzamen), als laatste stuiptrekken voordat de afbraak inzet.Hoe bepaal ik dat?

De X-curve

Tijdens eencrisisworden deverhoudingentussen onderdelen van het systeem (bijvoorbeeld de maatschappij)opnieuw gedefinieerd. Figuur 1 is een model die we gebruikt hebben tijdens de Transitiemaker Academy. Het laat zien hoeon-duurzameonderdelenuithet oude systeem(de gevestigde orde)worden afgebroken enuitgefaseerd.Dat is de lijn van linksboven naar rechtsonder.Van linksonder naar rechtsboven zie je de opbouw van duurzame systemen die onderdeel worden van de duurzame maatschappij.Duurzame varianten voor oude werkwijzenkrijgen de ruimte om door te breken en in te burgeren als het ‘nieuwe normaal’.

Deze transitiedynamiek herkenik duidelijkin de huidige coronacrisis.Als Transitiemaker wil ik – waar mogelijk – sturing geven in de juiste richting. Er zijnsystemendie we moetenafbrekenofuitfaserenomduurzameruit deze crisis te komen. Anderenzijn juistgoed om teinstitutionaliseren.Sommigesystemen wordennugesteund, bijvoorbeeld met overheidssteun.Weer andere systemenstorten spontaan inonder de nieuwe omstandigheden, zoals de export van bloemen en voedsel.

Tabel 1 benoemtvier categorieënvoor institutionaliserenen afbraak, enbenoemt een wenselijkeaanpak voor elke categorie.Om sturing te geven aan een duurzame transitie is het van belang te herkennen welk systeem in welke van devier hoeken thuishoort.Denk overigens niet datelk systeem gemakkelijk in één hokje te plaatsten is;transities zijn per definitie onvoorspelbare en disruptieve processendie zich moeilijk laten vatten.

Tabel 1:Gewenste reactie op systemen die we willen institutionaliseren of afbreken

Voorbeelden

Ik brengditmodel graagtot levenaan de hand van voorbeelden:

1. Meer thuiswerken

Gedwongen door corona werken massa’s mensennu thuis in plaats van op kantoor. Wehebbenin sneltreinvaart de mogelijkheden van videobellenontdekten leerden in een mum van tijd hoe we digitale groepssessies kunnen vormgeven. Dit is een voorbeeld waar institutionalisering spontaan optreedt en ook wenselijk is. Er wordt al jarenlang gepleit voor minder woon-werkverkeer en meer spreiding van de spits. Nu lukt het opeens! Het is nuzaakom dit proces te faciliteren en vooruit te denken hoe we dit nieuwe gedrag(gedeeltelijk)kunnen vasthouden zodra de crisis geweken is.

2.100% online onderwijs

Alle vormen van onderwijs hebben de afgelopen twee maanden een enorm snelle omschakeling gemaakt naar online.Ondertussen mogen de basisscholen deels weer open, en kunnen we de balans opmaken hoe dat online onderwijs bevalt. Het blijkt een typisch voorbeeld van een systeem dat spontaan helemaal is ingevoerd (institutionaliseren),terwijl het niet gewenst blijkt.Digitaalonderwijsmist toch écht interactie tussen leerling en docent. Die blijft essentieel om goed te kunnen leren,om daar plezier in te hebbenen om alle andere sociale aspecten van ‘school’ te kunnen bieden.

3.Deelmobiliteit

Deelauto’s, -fietsen en-scooters waren flink in opkomst, zoals bijvoorbeeld de Felix in Amsterdam. Doordat je bij deelmobiliteitallemaalhetzelfde stuur aanraakt,zijndeze manieren van vervoer nuopeens eenrisicovoor je gezondheid. Afbraak treedt dus op, terwijl dit een ontwikkeling is die juistzorgde voor een vermindering van materiaalgebruik. Er is dus steun nodigom deze periode te overbruggen. Bedrijven in deelmobiliteit doen er goed aan om te onderzoeken of ze hun diensten kunnen verbeteren of aanpassen aan de huidige omstandigheden.

4.Vliegverkeer

Het beperken van het internationaal vliegverkeer was één van de eerste maatregelen om de verspreiding van corona tegen te gaan. Die maatregel zorgde voor tijdelijke stilstand van alle vliegmobiliteit. Een situatie die we ons vijf maanden geleden absoluut niet konden voorstellen! Nu komt het internationale vliegverkeer mondjesmaat weer op gang. Daarover moeten we als maatschappij kritische vragen stellen. Het voormalige systeem van vliegen past namelijk niet in een duurzame toekomst. Deze crisis is een kans om radicale verandering aan te brengen in de manier waarop we internationale mobiliteit inrichten. Helaas gebeurt dat nu niet. Op dit moment draagt de overheidssteun niet bij aan duurzamere vliegmobiliteit. We laten zo een belangrijke kans op verduurzaming schieten.

Transities zijn processen van opbouw én afbraak. We moeten ons in deze crisis dus zowel afvragen: Wat willen we afbreken? Maar ook: Wat willen we opbouwen? De X-curve helptte bedenken welke onderdelen ‘oud’ zijn en afgebroken moeten worden.Voor deze onderdelen draagt optimalisatiebij aan het in stand houden van destatus quo, en dusniet aan de duurzame transitie. Andersom helpt hetom in te zien welke ontwikkelingen daadwerkelijkbijdragenaan radicale verduurzaming.Zo werken we samen aan een duurzame samenleving na corona.

Transitiemaker Academy

Heeft jouw organisatie ook interesse in een training overtransitiedenkenvooryoungprofessionals in de vorm van de Transitiemaker Academy? Neem dan contact op! Ik ben benieuwd naar je reactie viasneller@squarewise.com.